نوشته های مشابه

از سندرک بگو

۱۰/۱۱/۱۳۹۳

سمفونی باران در سندرک

۰۵/۱۱/۱۳۹۳

آتش نشانی و لزوم تقویت این ابزار مهم شهری

۰۲/۰۷/۱۳۹۳

راهنمای جامع سفر به سندرک؛ نگین پنهان شرق هرمزگان

۰۲/۰۶/۱۳۹۳

طرح جامع راهبردی احیا و توسعه پایدار زیست‌بوم کهور ایرانی (Prosopis cineraria) در سیمای شهری و منابع طبیعی سندرک

مقدمه: بازتعریف هویت اکولوژیک سندرک در عصر تغییرات اقلیمی

شهر سندرک و پهنه‌ی وسیع شهرستان میناب، در جغرافیایی قرار گرفته‌اند که مرز میان حیات و بیابان، باریک و شکننده است. در این اقلیم گرم و خشک، جایی که میانگین بارش سالانه اندک و تبخیر سطحی بسیار بالاست، پایداری حیات انسانی و جانوری وابستگی مطلقی به پوشش گیاهی بومی دارد. در میان تمامی گونه‌های گیاهی که در طول هزاره‌ها خود را با این شرایط سخت تطبیق داده‌اند، درخت کهور ایرانی با نام علمی Prosopis cineraria، جایگاهی فراتر از یک گیاه دارد؛ این درخت، ستون فقرات اکوسیستم، نگهبان خاک، و میراث زنده مردمان جنوب ایران است.

برای شهرداری سندرک، که رسالت مدیریت فضای سبز شهری و حفاظت از محیط زیست پیرامونی را بر عهده دارد، تدوین یک برنامه جامع برای حفظ و گسترش این گونه، نه یک انتخاب فانتزی، بلکه یک ضرورت استراتژیک و امنیتی است. گزارش‌های متعدد علمی نشان می‌دهند که تخریب زیستگاه‌های طبیعی، تغییر کاربری اراضی و هجوم گونه‌های غیربومی، کهورستان‌های منطقه را با خطر انقراض محلی (Local Extinction) مواجه کرده است.¹ این گزارش جامع با هدف ارائه یک سند بالادستی و عملیاتی تدوین شده است تا با تکیه بر دقیق‌ترین یافته‌های علمی، نقشه‌ی راهی برای تبدیل سندرک به الگوی «شهر سبز پایدار» با محوریت کهور ایرانی ارائه دهد. ما در این نوشتار، از سطح سلولی و ژنتیکی گیاه تا سطح کلان مدیریت شهری و جامعه‌شناسی محیط زیست را واکاوی خواهیم کرد تا اهمیت حیاتی جایگزینی گونه‌های مهاجم با این گنجینه ملی روشن شود.

فصل اول: گیاه‌شناسی تخصصی و فیزیولوژی سازگاری

شناخت عمیق ویژگی‌های بیولوژیک کهور ایرانی، زیربنای هرگونه تصمیم‌گیری مدیریتی است. این درخت که در متون علمی بین‌المللی با نام‌های “Khejri” یا “Ghaf” نیز شناخته می‌شود، شاهکار تکامل در مناطق خشک است.

۱-۱. جایگاه تاکسونومیک و جغرافیای گیاهی

کهور ایرانی متعلق به تیره باقلاییان (Fabaceae) و زیرخانواده Mimosoideae است.² این گونه، عنصر شاخص ناحیه رویشی “صحارا-سندی” (Saharo-Sindian) محسوب می‌شود و پراکنش آن از شبه‌جزیره عربستان و جنوب ایران تا هند و پاکستان امتداد دارد.¹ در ایران، این گونه در نوار ساحلی خلیج فارس و دریای عمان، از بوشهر و هرمزگان تا سیستان و بلوچستان گسترده شده است و جوامع گیاهی ارزشمندی را تشکیل می‌دهد که متأسفانه امروزه به‌صورت لکه‌های گسسته باقی مانده‌اند.² در منطقه سندرک و میناب، ذخیره‌گاه‌های جنگلی مهمی همچون “کوه گز” و “راونگ” وجود دارند که مخزن ژنتیکی این گونه محسوب می‌شوند و حفاظت از آن‌ها برای بقای نسل این درخت در کل منطقه حیاتی است.⁴

۱-۲. معماری ریشه: شاهکار مهندسی هیدرولیک

بارزترین ویژگی کهور ایرانی که آن را از سایر گیاهان متمایز می‌کند، سیستم ریشه‌ای فوق‌العاده عمیق آن است. مطالعات نشان داده‌اند که ریشه اصلی (Taproot) این درخت می‌تواند به‌صورت عمودی تا اعماق بسیار زیاد (گزارش‌هایی از ۲۰ تا ۶۰ متر وجود دارد) نفوذ کند.² این ویژگی به درخت امکان می‌دهد که از سفره‌های آب زیرزمینی که از دسترس سایر گیاهان خارج است، استفاده کند. این مکانیسم که به “بالا کشیدن هیدرولیک” (Hydraulic Lift) معروف است، نه‌تنها آب را برای خود درخت تأمین می‌کند، بلکه در شب‌هنگام مقداری از رطوبت را در لایه‌های سطحی خاک آزاد می‌کند که مورد استفاده گیاهان زیر‌اشکوب قرار می‌گیرد.¹ این در حالی است که گونه‌های مهاجم یا چمن‌کاری‌های شهری، ریشه‌های سطحی دارند و برای منابع محدود آب سطحی با یکدیگر رقابت می‌کنند.

۱-۳. مورفولوژی اندام‌های هوایی و تمایز با گونه‌های مهاجم

یکی از چالش‌های اصلی در مدیریت فضای سبز سندرک، شباهت ظاهری کهور ایرانی با گونه مهاجم و خطرناک “کهور آمریکایی” یا “کهور پاکستانی” (Prosopis juliflora) است. تشخیص دقیق این دو برای تیم‌های اجرایی شهرداری حیاتی است. کهور ایرانی درختی است با ارتفاع متوسط (بین ۳ تا ۹ متر و گاهی تا ۲۰ متر) که تاجی باز و کروی دارد که نور را از خود عبور می‌دهد و امکان رشد گیاهان دیگر در زیر سایه‌اش را فراهم می‌کند.¹ برگ‌های آن مرکب شانه‌ای با برگچه‌های کوچک و سبز متمایل به خاکستری هستند.²

تفاوت‌های کلیدی مورفولوژیک که باید مدنظر کارشناسان فضای سبز قرار گیرد، در جدول زیر ارائه شده است:

درک این تفاوت‌ها از آن جهت اهمیت دارد که گونه P. juliflora به دلیل رشد سریع، اغلب توسط پیمانکاران ناآگاه ترجیح داده می‌شود، اما در درازمدت هزینه‌های اکولوژیک سنگینی را به شهر تحمیل می‌کند.

فصل دوم: بحران گونه‌های مهاجم و ضرورت پاکسازی اکولوژیک

جنوب ایران و به‌ویژه استان هرمزگان، در دهه‌های اخیر با پدیده‌ی خطرناک هجوم بیولوژیک گونه Prosopis juliflora (کهور آمریکایی) مواجه شده است. این گونه که در دهه‌های گذشته با هدف تثبیت شن‌های روان وارد شد، اکنون به یکی از بزرگترین تهدیدات تنوع زیستی تبدیل شده است. برای شهرداری سندرک، مبارزه با این گونه و جایگزینی آن با کهور ایرانی یک اولویت دفاعی زیست‌محیطی است.

۲-۱. آللوپاتی: جنگ شیمیایی زیر زمین

تحقیقات علمی متعدد ثابت کرده‌اند که کهور آمریکایی از طریق ریشه‌ها و لاشبرگ‌های خود، مواد سمی (ترکیبات فنلی و ال-تریپتوفان) ترشح می‌کند. این پدیده که “آللوپاتی” (Allelopathy) نام دارد، مانع از جوانه‌زنی و رشد بذر سایر گیاهان بومی در اطراف آن می‌شود.¹³ مطالعات مقایسه‌ای نشان داده‌اند که خاک اطراف ریشه‌ی کهور آمریکایی دارای شوری و سدیم بالاتری است، در حالی که خاک زیر تاج کهور ایرانی غنی از مواد مغذی و دارای بافت زنده‌تر است.¹⁵ این یعنی کهور آمریکایی به‌طور فعال خاک سندرک را مسموم و شور می‌کند، در حالی که کهور ایرانی آن را احیا می‌نماید.

۲-۲. تهدیدات بهداشتی و زیرساختی

علاوه بر آسیب‌های اکولوژیک، کهور آمریکایی تهدیدی برای سلامت شهروندان و زیرساخت‌های شهری سندرک است:

• جذب ناقلان بیماری: تحقیقات منتشر شده در مجلات معتبر نشان می‌دهد که شهد گل‌های کهور آمریکایی منبع تغذیه جذابی برای پشه‌های آنوفل (ناقل مالاریا) است و می‌تواند جمعیت آن‌ها را تا ۷۰ درصد افزایش دهد.¹² این در حالی است که کهور ایرانی چنین تأثیر مخربی گزارش نشده است.

• تخریب زیرساخت‌ها: ریشه‌های سطحی و قدرتمند کهور آمریکایی توانایی تخریب آسفالت، پیاده‌روها و لوله‌های آب و فاضلاب شهری را دارند. در مقابل، ریشه عمودی کهور ایرانی کمترین تداخل را با تأسیسات شهری دارد.¹²

• آلرژی‌زایی: گرده‌های گونه مهاجم به‌شدت آلرژی‌زا هستند و می‌توانند مشکلات تنفسی برای شهروندان ایجاد کنند.¹²

۲-۳. پایش و کنترل هوشمند

استفاده از فناوری‌های نوین سنجش از دور (Remote Sensing) و تصاویر ماهواره‌ای (مانند لندست و سنتینل) به شهرداری سندرک امکان می‌دهد تا نقشه‌های دقیقی از گسترش این گونه مهاجم تهیه کند. تفاوت در بازتابش نور در باندهای مادون قرمز و قرمز میان برگ‌های کهور ایرانی و آمریکایی، امکان تفکیک این دو گونه را از فضا فراهم می‌کند.¹⁸ این داده‌ها می‌توانند مبنای برنامه‌ریزی برای عملیات حذف و جایگزینی قرار گیرند.

فصل سوم: خدمات اکوسیستمی و مهندسی خاک

درخت کهور ایرانی، یک کارخانه طبیعی تولید خدمات زیست‌محیطی است. درک مکانیسم‌های اثرگذاری این درخت بر محیط فیزیکی، ارزش واقعی آن را برای مدیران شهری آشکار می‌سازد.

۳-۱. تثبیت بیولوژیک ازت و غنی‌سازی خاک

کهور ایرانی همزیستی مسالمت‌آمیزی با باکتری‌های جنس Rhizobium در گره‌های ریشه خود دارد. این باکتری‌ها نیتروژن موجود در هوا را جذب کرده و به فرم قابل استفاده برای گیاه تبدیل می‌کنند. با ریزش برگ‌های غنی از نیتروژن درخت بر روی خاک و تجزیه آن‌ها، خاک فقیر بیابانی به خاکی حاصلخیز تبدیل می‌شود.6

آنالیزهای خاک نشان داده‌اند که میزان کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر و پتاسیم در خاک زیر تاج پوشش کهور ایرانی به‌طور معنی‌داری بیشتر از مناطق بدون پوشش یا زیر گونه‌های دیگر است.15 همچنین این درخت باعث تعدیل pH خاک‌های قلیایی منطقه می‌شود و شرایط را برای فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید خاک فراهم می‌کند.20 این ویژگی باعث می‌شود که کشاورزان محلی سندرک بتوانند در زیر سایه این درختان زراعت کنند (سیستم آگروفارستری)، چرا که خاک آنجا حاصلخیزتر است.

۳-۲. سد زنده در برابر فرسایش بادی و ریزگردها

منطقه سندرک و دشت‌های اطراف آن همواره در معرض فرسایش بادی و حرکت شن‌های روان هستند. کهور ایرانی با ساختار تاجی خاص خود که بادشکن است اما جریان هوا را کاملاً مسدود نمی‌کند (که باعث تلاطم شود)، سرعت باد را در سطح زمین کاهش می‌دهد. این کاهش سرعت باد باعث رسوب ذرات معلق و جلوگیری از برخاستن گرد و غبار می‌شود.21

پژوهش‌های انجام شده در استان هرمزگان و مناطق مشابه نشان می‌دهد که اگرچه گونه‌هایی مثل سمر (Prosopis juliflora) رشد سریع‌تری در سال‌های اول دارند، اما کهور ایرانی پایداری اکولوژیک طولانی‌مدت‌تری در تثبیت تپه‌های ماسه‌ای دارد و برخلاف گونه‌های مهاجم، اجازه می‌دهد که پوشش گیاهی بومی نیز در کنار آن استقرار یابد.22 این یعنی ایجاد یک “اکوسیستم تثبیت‌کننده” به جای صرفاً یک “درخت تثبیت‌کننده”.

فصل چهارم: ارزش‌های اقتصادی، دارویی و امنیت غذایی

حفاظت از محیط زیست زمانی پایدار می‌ماند که با منافع اقتصادی جامعه محلی گره بخورد. کهور ایرانی پتانسیل‌های اقتصادی عظیمی دارد که می‌تواند معیشت مردم سندرک را متحول کند.

۴-۱. منبع غنی علوفه دام (یونجه درختی)

دامداری یکی از ارکان اقتصاد روستایی در سندرک و میناب است. در فصول خشک سال که مراتع فقیر هستند، کهور ایرانی نقش “بانک علوفه” را ایفا می‌کند. برگ‌ها و نیام‌های (غلاف میوه) این درخت سرشار از مواد مغذی هستند.

داده‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد که سرشاخه‌های جوان کهور ایرانی حاوی ۱۱.۶۸ تا ۱۶.۶ درصد پروتئین خام هستند.3 همچنین قابلیت هضم ماده خشک آن در دام‌هایی مانند بز حدود ۵۸ درصد گزارش شده است.24 نیام‌های این درخت نیز منبع انرژی عالی با حدود ۴۸ درصد عصاره عاری از ازت (کربوهیدرات) هستند.24 این ارزش غذایی با یونجه برابری می‌کند و به همین دلیل در تغذیه شتر، بز و گوسفند جایگاه ویژه‌ای دارد. مدیریت صحیح سرشاخه‌زنی (Lopping) می‌تواند تولید علوفه پایدار را بدون آسیب به درخت تضمین کند.

۴-۲. داروسازی بومی و پتانسیل‌های نوین

دانش بومی مردم هرمزگان (اتنوبوتانی) مملو از کاربردهای درمانی کهور است. علم مدرن نیز بسیاری از این خواص را تایید کرده است:

• خواص ضدالتهابی و ضد درد: عصاره‌های برگ و پوست درخت دارای خواص ضد درد و ضد التهاب قوی هستند که به‌صورت سنتی برای درمان روماتیسم و دردهای مفصلی استفاده می‌شود.²⁵

• درمان بیماری‌های تنفسی: دود حاصل از سوزاندن برگ‌ها یا بخور آن برای درمان برونشیت و آسم در طب سنتی کاربرد داشته است.³

• پادزهر طبیعی: استفاده از پوست درخت برای درمان گزیدگی عقرب و مار در فرهنگ بومی منطقه رواج دارد.³

• محصولات بهداشتی: گل‌های درخت کهور با قند مخلوط شده و به عنوان داروی پوستی و حتی جلوگیری از سقط جنین در طب سنتی استفاده می‌شده است.3 خاکستر چوب آن نیز برای رفع موهای زائد کاربرد داشته است.3شهرداری سندرک می‌تواند با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی و شرکت‌های دانش‌بنیان، زمینه را برای فرآوری و بسته‌بندی استاندارد این محصولات گیاهی فراهم کند.

۴-۳. امنیت غذایی انسانی

جالب است بدانید که در برخی فرهنگ‌ها مانند راجستان هند، غلاف‌های نارس کهور ایرانی به عنوان سبزی خوراکی انسان مصرف می‌شود و غذایی سنتی به نام “Panchkuta” از آن تهیه می‌گردد.²⁸ این پتانسیل غذایی در ایران مغفول مانده است. در شرایط بحران غذایی یا به عنوان یک جاذبه توریستی غذایی، می‌توان روی فرآوری خوراکی میوه کهور سرمایه‌گذاری کرد.

فصل پنجم: میراث فرهنگی و گردشگری اکولوژیک

درخت کهور در تار و پود فرهنگ مردم میناب و سندرک تنیده شده است. این درختان شاهدان خاموش تاریخ منطقه هستند.

۵-۱. درختان مقدس و باورهای محلی

در مناطق مختلف هرمزگان، درختان کهور کهنسالی وجود دارند که هاله‌ای از قداست آن‌ها را فرا گرفته است. برای مثال، درخت کهور “شاه غیب” یا کهورهای “گلشوار” در میناب، مکان‌هایی هستند که مردم برای نذر و نیاز و طلب شفا به آن‌ها مراجعه می‌کنند.²⁹ این درختان کهنسال که گاهی عمرشان به چند صد سال می‌رسد، نه تنها ذخایر ژنتیکی ارزشمندی هستند، بلکه پتانسیل تبدیل شدن به جاذبه‌های گردشگری معنوی و طبیعی را دارند. حفاظت از این تک‌درختان کهنسال باید در اولویت میراث فرهنگی و شهرداری قرار گیرد.

۵-۲. جغرافیای فرهنگی

نام‌گذاری مکان‌هایی مانند “کهورستان” یا روستاهایی با پیشوند و پسوند مرتبط با این درخت در منطقه، نشان‌دهنده وفور و اهمیت تاریخی آن است.¹ ادبیات شفاهی، اشعار و ضرب‌المثل‌های محلی نیز مملو از ارجاعات به سایه‌گستری و مقاومت این درخت در برابر طوفان و گرماست.³¹ احیای این فرهنگ شفاهی می‌تواند ابزاری قدرتمند برای آموزش زیست‌محیطی به نسل جدید باشد.

فصل ششم: راهنمای فنی کاشت، تکثیر و نگهداری (دستورالعمل اجرایی)

برای موفقیت در پروژه “سندرک سبز”، رعایت اصول فنی و علمی در کاشت و نگهداری کهور ایرانی ضروری است. این بخش به عنوان یک راهنمای عملیاتی برای واحد فضای سبز شهرداری تدوین شده است.

۶-۱. جمع‌آوری و تیمار بذر

• منبع بذر: بذرها باید حتماً از پایه‌های مادری سالم، قوی و بومی منطقه (مانند ذخیره‌گاه‌های جنگلی کوه گز و راونگ) جمع‌آوری شوند تا سازگاری ژنتیکی با اقلیم سندرک تضمین شود.⁴

• شکستن خواب بذر: بذر کهور دارای پوسته سخت و نفوذناپذیری است که مانع جوانه‌زنی سریع می‌شود. برای غلبه بر این مشکل، سه روش وجود دارد:

  1. خراش‌دهی مکانیکی (Scarification): ساییدن پوسته بذر با سنباده.

  2. تیمار با آب گرم: خیساندن بذرها در آب ولرم به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت.³³

  3. تیمار شیمیایی: قرار دادن بذرها در اسید سولفوریک غلیظ به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه (نیازمند احتیاط و تخصص بالا).34روش خیساندن در آب ولرم برای حجم کار شهرداری ایمن‌ترین و عملی‌ترین روش است.

۶-۲. مدیریت نهالستان و زمان کاشت

بهترین زمان برای کاشت بذر در خزانه، اواخر زمستان (اسفند) تا اوایل بهار است.³³ خاک گلدان‌ها باید مخلوطی از ماسه، خاک رس و کود دامی پوسیده (ترجیحاً به نسبت ۲:۲:۱) باشد.³⁵ نهال‌ها باید تا زمانی که به ارتفاع مناسب (حدود ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر) و استحکام ساقه برسند، در نهالستان نگهداری شوند.

۶-۳. رژیم آبیاری: یافته‌های علمی دقیق

یکی از مهمترین سوالات در نگهداری فضای سبز، دور آبیاری است. پژوهشی کاربردی در منطقه “ریگ متین” قلعه‌گنج (که اقلیمی مشابه سندرک دارد) نشان داده است که بهترین دور آبیاری برای نهال‌های کهور ایرانی در سال اول، هر ۵ روز یکبار است.

• دور آبیاری ۵ روزه: منجر به بیشترین رشد طولی، قطر یقه و وزن خشک ریشه می‌شود.

• دور آبیاری ۹ روزه: باعث تلفات ۷۰ درصدی نهال‌ها در تابستان می‌شود.

• دور آبیاری ۲ روزه: اگرچه رشد خوبی در نهالستان ایجاد می‌کند، اما گیاه را “لوس” بار می‌آورد و پس از انتقال به عرصه اصلی، تلفات بالایی (۴۰ درصد) خواهد داشت.36بنابراین، توصیه اکید می‌شود که شهرداری سندرک برنامه آبیاری نهال‌های تازه کشت شده را روی مدار ۵ تا ۷ روز تنظیم کند و از آبیاری روزانه (که هدررفت آب است) یا آبیاری‌های طولانی‌مدت (که باعث خشکیدگی می‌شود) پرهیز نماید.

۶-۴. فناوری‌های نوین کاشت (Waterboxx)

برای مناطقی که دسترسی به آب لوله‌کشی ندارند یا امکان آبیاری تانکری محدود است، استفاده از فناوری “واترباکس” (Groasis Waterboxx) توصیه می‌شود. این جعبه‌های هوشمند با جمع‌آوری شبنم و رطوبت هوا و آب باران، آب را به آرامی به ریشه گیاه تزریق می‌کنند. تجربه موفق استفاده از این فناوری در بندرلنگه و کاشت گونه‌های بومی مانند کهور، مغیر و کرت، نشان داده است که می‌توان بدون نیاز به آبیاری مداوم، جنگل‌کاری موفق داشت.³⁷ این روش برای کمربند سبز اطراف سندرک ایده‌آل است.

فصل هفتم: سیاست‌گذاری، آموزش و مشارکت اجتماعی

موفقیت طرح احیای کهور ایرانی تنها با کاشت درخت حاصل نمی‌شود؛ بلکه نیازمند تغییر نگرش و مشارکت فعال شهروندان است.

۷-۱. چارچوب قانونی و ممنوعیت‌ها

شهرداری سندرک باید با تصویب آیین‌نامه‌های داخلی، کاشت هرگونه درخت مهاجم (P. juliflora و Conocarpus) را در فضاهای عمومی، بلوارها و پارک‌ها ممنوع کند. همچنین باید جریمه‌های سنگینی برای قطع درختان کهور بومی یا تولید زغال از آن‌ها وضع شود و نظارت‌های میدانی تشدید گردد.¹

۷-۲. آموزش و فرهنگ‌سازی

• مدارس طبیعت: ادغام مفاهیم حفاظت از کهور در برنامه‌های فوق‌برنامه مدارس سندرک. دانش‌آموزان باید بتوانند تفاوت کهور ایرانی و آمریکایی را تشخیص دهند.

• جشنواره‌های محلی: برگزاری جشنواره‌هایی مانند “جشن برداشت کهور” یا “روز درختکاری بومی” برای پیوند دوباره مردم با این میراث طبیعی.

• کمپین‌های مردمی: الگوبرداری از طرح‌های موفقی مانند “هر شهید ۱۰۰۰ نهال” یا تخفیف عوارض نوسازی برای شهروندانی که جلوی درب منزل خود کهور ایرانی بکارند.³⁹

نتیجه‌گیری: چشم‌انداز سندرک ۱۴۱۰

سندرک در آستانه یک انتخاب تاریخی است: ادامه‌ی روند فعلی با گونه‌های مهاجم و فضای سبز ناپایدار، یا بازگشت به خرد بومی و احیای اکوسیستم با کهور ایرانی. داده‌های این گزارش به‌وضوح نشان می‌دهد که Prosopis cineraria تنها یک درخت نیست؛ یک کارخانه آب‌شیرین‌کن طبیعی، یک کارخانه تولید کود، یک داروخانه و یک میراث فرهنگی است.

با اجرای دقیق راهکارهای ارائه شده در این سند (تأسیس نهالستان بومی، رعایت دور آبیاری ۵ روزه، حذف تدریجی گونه‌های مهاجم و استفاده از فناوری‌های نوین)، سندرک می‌تواند به الگویی ملی در سازگاری با تغییر اقلیم تبدیل شود. بیایید سایه‌ای بکاریم که نسل‌های آینده در پناه آن، هم از گرمای خورشید در امان باشند و هم از گزند طوفان‌های فراموشی هویت.

پیام راهبردی به مدیریت شهری:

“سرمایه‌گذاری روی کهور ایرانی، خرید بیم‌نامه‌ای ابدی برای پایداری حیات در سندرک است.”